นิด พิชัยเงาะ ด้านหัตถศิลป์ ดุลโลหะ

ผลงาน

มีความเชี่ยวชาญดุนลายตอกบนโลหะ เงิน ทองแดง อลูมิเนียม ประสบการณ์ 46 ปี เริ่มทาตั้งแต่ อายุ 17 เรียนจากคนในครอบครัว เริ่มฝึกทาเรียนรู้เรื่อยมาจนเกิดความชานาญ ด้วยความอดทนอุตสาหะจนเป็นที่ยอมรับ นายนิด พิชัยเงาะ สามารถดุนตอกลายได้หลายลาย ทั้งลายดั้งเดิมของแม่ย่อย ที่มีเอกลักษณ์ไม่เหมือนใครเป็นลายที่คนรู้จักและมีชื่อเสียงเป็นอย่างมาก ทั้งยังดุนโลหะลายดอกเงิน ลายดอกพุดตาน ลายดอกจีน ลายไทย ลาย 12 ราศี นักษัตร สามารถขึ้นรูปทำสลุ่ง ขันเงิน พาน จอก(แก้วน้ำ) แอบหมาก ลายเครือเถาดอกไม้ ฯลฯ ตามที่มีผู้สั่งทำ ผลงานที่เคยทำมาที่มีขนาดใหญ่ที่สุดคือ รอยพระพุทธบาท ใช้โลหะอลูมิเนียมดุนตอกลายที่มีขนาด 240×120 เซนติเมตร ใช้เวลาทำประมาณ 2 อาทิตย์ ค่าแรงในการทำ 35,000 บาท ถ้าดุนลายรอยพระพุทธบาท ที่มีขนาด 180×88 เซนติเมตรใช้เวลาทำประมาณอาทิตย์กว่า ค่าแรงอยู่ที่ 14,000 บาท ราคาการทำขึ้นอยู่กับขนาดของชิ้นงานและความละเอียดประณีต ราคาเริ่มต้นอยู่ที่ 40 บาทขึ้นไป ส่วนใหญ่จะมีผู้ว่าจ้างให้ดุนตอกลายโดยนาแผ่นโลหะอลูมิเนียมหรือทองแดงและแบบที่จะให้ทำมาให้ แล้วทำตามแบบตกลงราคาเป็นชิ้นงานไป ส่วนใหญ่ผู้ว่าจ้างจะมาจากหมู่บ้านวัวลาย อำเภอเมืองเชียงใหม่และหมู่บ้านถวาย อำเภอหางดง จังหวัดเชียงใหม่

เครื่องมือ

1. สิ่วเหล็กตอกที่มีส่วนปลายแตกต่างกันออกไปหลายๆ ขนาด
2. ค้อน หัวค้อนทามาจากเขาควาย คุณสมบัติของเขาควายจะไม่ทำให้สิ่วเหล็กตอกชำรุดเร็ว
3. ขี้ย้า (ชัน) เคี่ยวผสมกับน้ำมันหมูและดินละเอียด
4. แม่พิมพ์ไม้สำหรับใส่ขี้ย้าและวางโลหะเพื่อดุลลาย มีอยู่ 2 แบบ แบบขี้ย้าแข็งและขี้ย้าอ่อน
5. เครื่องเป่าแก๊ส
6. ถังแก๊ส
7. แผ่นอลูมิเนียม แผ่นทองแดง
8. กรรไกรตัดแผ่นโลหะ

ขั้นตอนการดุนตอกลาย รอยพระบาท ขนาด 43×63 เซนติเมตร

1. จัดเตรียมวัสดุอุปกรณ์ที่ใช้ทำได้แก่ แผ่นโลหะอลูมิเนียม รูปแบบที่จะตอกลาย สิ่วเหล็กตอกหลายๆ ขนาด ค้อนเขาควาย แม่พิมพ์ไม้สำหรับใส่ขี้ย้า เครื่องเป่าแก๊ส ถังแก๊ส น้ำสะอาด
2. ตัดแผ่นโลหะอลูมิเนียมให้มีขนาดใหญ่กว่ารูแบบที่จะตอกลายประมาณ 1-2 เซนติเมตร วางรูปแบบรอยพระบาทที่จะตอกลายลงแผ่นโลหะ
3. จุดไฟเครื่องเป่าแก๊สเผาพื้นแม่พิมพ์ ให้ขี้ย้าเริ่มละลาย จากนั้นนำแผ่นโลหะที่จะดุลตอกลายทาบลงไปแม่พิมพ์ให้แน่นยึดติดกันจนแน่นและให้ขี้ย้าเย็นลง
4. ใช้สิ่วเหล็กตอกและค้อนเขาควายตอกลงไปตามรูปแบบที่เรากำหนดไว้เพื่อเป็นแนว เรียกว่าลายนูนสูง นูนต่ำหรือนูนเส้นและลายหลักที่เราจะทำ
5. เมื่อดุนลายนูนสูง นูนต่าหรือนูนเส้นลายหลักแล้วจุดไฟเครื่องเป่าแก๊สเผาลงบนโลหะเมื่อเกิดความร้อนได้ที่แล้วจึงนาเอาแผ่นโลหะออก
6. นาแผ่นโลหะที่ได้ลายนูนสูง นูนต่ำ นูนเส้นหลักแล้วนาไปวางแม่พิมพ์ขี้ย้าแข็งยึดติดกับแม่พิมพ์ให้แน่น เริ่มดุนตอกลาย ลายเส้น ลายดอก เก็บรายละเอียดตามรอยพระบาทตามแบบที่เรากำหนดไว้ โดยใช้ค้อนเขาควาย สิ่วเหล็กตอกหลายๆ ขนาด ตอกลงไปตามรูปแบบ ด้วยความประณีตจะปรากฏลวดลายตามแบบที่เราวางไว้อย่างสวยงาม โดยใช้เวลาทำประมาณ 3 วัน ค่าแรงประมาณ 2,000 บาท
7. เมื่อดุนตอกลายเก็บลายละเอียดของชิ้นงานแล้ว นำแผ่นตอกลายออกจากแม่พิมพ์ขี้ย้าใช้กรรไกรตัดแต่งขอบของชิ้นงาน จุดไฟเครื่องเป่าแก๊สเผาให้ขี้ย้าที่ติดกับชิ้นงานออกให้หมดทิ้งไว้จนเย็นตัวลง นำมาทำความสะอาดล้างน้ำ เสร็จขั้นตอนการทำดุนตอกลาย รอยพระบาท ขนาด 43×63 เซนติเมตร

ดุนลายโลหะฝ่าพระบาทสมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้า

การอนุรักษ์สืบสานเผยแพร่และการถ่ายทอดองค์ความรู้

เนื่องด้วยปัจจุบันกลุ่มเยาวชนในหมู่บ้านแม่ย่อยหรือบุคคลทั่วไป ไม่ให้ความสนใจที่จะเรียนรู้ในการดุนลาย เพราะต้องใช้ความอดทน ระยะเวลาการฝึกฝนต้องใช้ทักษะทั้งศาสตร์และศิลป์ สมาธิความตั้งใจ จึงจะถ่ายทอดอารมณ์ของศิลปะการดุนลายออกมาได้อย่างสวยงาม นายนิด พิชัยเงาะ จึงอยากที่จะให้ผู้ที่สนใจมาเรียนรู้ฝึกทา เพื่อให้เกิดความชานาญสามารถต่อยอดรูปแบบผลิตภัณฑ์ให้เป็นที่สนใจและเป็นการเพิ่มคุณค่ามูลค่าทางวัฒนธรรม เกิดความรักหวงแหนรักษามรดกอันทรงคุณค่านี้ไว้เพื่อมิให้ศูนย์หายสืบไป

แหล่งที่มา : โครงการสำรวจข้อมูลปราชญ์ท้องถิ่นล้านนา โดย นายวุฒิภัทร เกตุพัฒนพล ศูนย์ศิลปวัฒนธรรม มหาวิทยาลัยแม่โจ้