รางวัลผลงานประดิษฐ์คิดค้น ประจำปี พ.ศ. 2560 ระดับดี สาขาเกษตรศาสตร์และชีววิทยา เรื่อง “เจ้าก่ำหอมแม่โจ้ 1 เอ : ข้าวหอมเพื่อสุขภาพ”
ผู้รับรางวัล : ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ดร.วราภรณ์ แสงทอง
องค์กร/หน่วยงาน : สภาวิจัยแห่งชาติ
รายละเอียดของรางวัล
สายพันธุ์ข้าว เจ้าก่ำหอมแม่โจ้ 1 เอ เป็นข้าวสายพันธุ์ใหม่มีเยื่อหุ้มเมล็ดสีม่วงที่ใช้บริโภคในแบบ ข้าวกล้อง โดยสายพันธุ์ข้าว เจ้าก่ำหอมแม่โจ้ 1 เอ เกิดจากการปรับปรุงพันธุ์ให้ได้ข้าวเจ้าสีดำที่มีกลิ่นหอม ซึ่งเป็นกลิ่นหอมของใบเตย (2AP) ที่ได้ยีนหอมมาจากข้าวพันธุ์ปทุมธานี 1 กับกลิ่นหอมของข้าวสีดำซึ่งได้มาจากเจ้าหอมนิล เป็นข้าว ต้นเตี้ยต้านทานต่อการหักล้ม ไม่ไวต่อช่วงแสงทำให้ปลูกได้ตลอดทั้งปี ใช้วิธีปรับปรุงพันธุ์แบบมาตรฐาน คือ พันธุ์ประวัติร่วมกับการใช้เครื่องหมายโมเลกุลที่เป็นส่วนหนึ่งของยีนควบคุมความหอม BADH2/badh2 ช่วยในการคัดเลือก การปรับปรุงพันธุ์ใช้เวลาทั้งหมด 17 ฤดู เริ่มจากในฤดูนาปี 2551 ผลิตเมล็ด F1 โดยทำการผสมพันธุ์ระหว่างพันธุ์ปทุมธานี 1 ที่เป็นข้าวเจ้า สีขาว มีกลิ่นหอม (2AP) ต้นเตี้ย ไม่ไวต่อช่วงแสง กับพันธุ์เจ้าหอมนิลที่เป็นข้าวเจ้าสีดำ ต้นเตี้ย ไม่ไวต่อช่วงแสง มีกลิ่นเฉพาะตัวของข้าวสีดำที่ไม่ได้เกิดจากสาร 2AP จากนั้นในฤดูนาปรัง 2552 ผลิตเมล็ด F2 ในฤดูนาปี 2552 ปลูกต้น F2 คัดเลือกด้วยเครื่องหมายโมเลกุลที่เฉพาะกับยีน BADH2/badh2 (Bradbury et. al, 2005) โดยคัดเลือกต้น F2 ที่มี ยีโนไทป์ badh2badh2 ของยีนหอมที่เหมือนกับข้าวเจ้าพันธุ์ปทุมธานี 1 จึงทำให้ได้เมล็ด F3 ที่มีกลิ่นหอมจากสาร 2AP เหมือนข้าวปทุมธานี 1 ในฤดูนาปรัง 2553 ปลูกต้น F3 คัดเลือกอีกครั้งด้วยเครื่องหมายโมเลกุลดังกล่าว เพื่อตรวจสอบว่าต้น F3 ที่มียีโนไทป์ badh2badh2 ของยีนหอมจริง แล้วจึงผสมตัวเองได้เมล็ด F4 (badh2badh2) ต่อจากนั้นในฤดูนาปี 2553–นาปี 2554 ทำการปลูกคัดเลือกแบบพันธุ์ประวัติ (pedigree method) จนได้เมล็ด F8 ในฤดูนาปรัง และนาปี 2555 ทำการปลูกศึกษาพันธุ์ขั้นต้นสายพันธุ์ F8 และ F9 ในฤดูนาปรัง 2556-นาปรัง 2558 ทำการปลูกทดสอบผลผลิตทั้งหมด 5 ฤดู รวมทั้งหมด 7 การทดลอง โดยทดสอบผลผลิตที่มหาวิทยาลัยแม่โจ้จำนวน 5 การทดลอง และอีก 2 การทดลองเป็นแปลงเกษตรกรที่ อำเภอพาน และแม่สาย จังหวัดเชียงราย จากการวิเคราะห์คุณค่าทางโภชนาการของสายพันธุ์ดีเด่นเปรียบเทียบกับของข้าวพันธุ์ไรซ์เบอร์รี่ที่ปลูกในแปลงทดลองเดียวกัน ทำให้สามารถคัดเลือกสายพันธุ์ข้าว “เจ้าก่ำหอมแม่โจ้ 1เอ” ซึ่งมีคุณค่าทางโภชนาการใกล้เคียงกับของข้าวไรซ์เบอร์รี่ มีผลผลิตดีสูง และมีกลิ่นของของสาร 2AP
ระดับรางวัล (รางวัล) : ดี
ระดับรางวัล (ภูมิประเทศ) : ระดับประเทศ
ปีที่ได้รับรางวัล : พ.ศ. 2560
สถานที่รับรางวัล : กรุงเทพมหานคร
ผู้เกี่ยวข้อง : นางสาวแสงดาว ภูวงค์, นางสาวสุพรรษา เพชรหิน, ว่าที่ ร.ต.ณัฐพร ใจธิตา, นายเจริญพงศ์ คุณาวัชระกุล, นางสาววันเพ็ญ พัฒนะอารีย์, นางสาวจันทร์เพ็ญ สะระ, นายสุเทพ วัชรเวชศฤงคาร, นายทรงกรด เตียงกูล, นายสุบัน เยาวยอด, นายอนวรรษ วรรณภิระ, นายปกาสิต ถัดภูเขียว, นายถนอมเกียรติ เกียรติสถาบัน, นายบุญเกียรติ ถอนทอง, นายวสันต์ ธิตา, นายรังสรรค์ หนองหงอก, นายขวัญชัย เชื้องาม, นายภานุเดช ดลชม, นางสาวอนุชิดา วงศ์ชื่น, ว่าที่ ร.ต.หญิง ศิรินภา อ้ายเสาร์, นายณรงค์กร จักรสาน, นายสุวิทย์ พันธุล, นางสาวพนิดา ภูผา, นางสาวกาญจนา กันไชย, นายปฐมพร อินชนบท, นายธีระพงษ์ โพธิ์สว่าง, นายฤทธิชัย ลือวัฒนะ
