ศาสตราจารย์ประเสริฐ ณ นคร

by

Arisamun Saen-umong

|

in

ชีวประวัติ

“ศาสตราจารย์ประเสริฐ ณ นคร ปรมาจารย์แห่งไทยศึกษา ผู้เปิดประตูสู่ไทศึกษา”

          ศาสตราจารย์ประเสริฐ ณ นคร ถือเป็นหนึ่งในบุคคลสำคัญของวงการวิชาการไทย ผู้ได้รับการยกย่องอย่างกว้างขวางว่าเป็นปรมาจารย์ด้านไทยศึกษา ด้วยภูมิรู้ในลักษณะสหวิทยาการและความลุ่มลึกในการวิเคราะห์วิชาการด้านประวัติศาสตร์ ภาษา วัฒนธรรม และจารึกไทยอย่างไม่มีผู้ใดเสมอเหมือน

          ศาสตราจารย์ประเสริฐ ณ นคร เกิดเมื่อวันศุกร์ที่ 21 มีนาคม พ.ศ. 2461 (พ.ศ. 2462 ตามปฏิทินสากล) เวลา 10 นาฬิกา 20 นาที ตรงกับวันวสันตวิษุวัต สัมฤทธิศก ปีมะแม ตามปักขทืนล้านนา ในวันเต่าสัน แรม 5 ค่ำ เดือน 6 (เดือนผัคคุณะ) จุลศักราช 1280 ปีเปิกสะง้า ซึ่งเป็นปีเดียวกับที่มีการพิสูจน์ทฤษฎีสัมพัทธภาพ สถานที่เกิดของท่านคือ ตำบลในเวียง อำเภอเมือง จังหวัดแพร่ เป็นบุตรของนายบุญเรือง และนางกิมไล้ ณ นคร ท่านสมรสครั้งแรกกับนางเยาวลักษณ์ ลีละชาติ มีบุตรหนึ่งคนคือ นางปิยพร ณ นคร ต่อมาในปี พ.ศ. 2507 ได้จดทะเบียนหย่า และสมรสใหม่กับนางสมทรง โหตระกิตย์ มีบุตรชื่อ นางเสมอใจ บุญวิรัตน์

ผลงานและความเชี่ยวชาญ

ศาสตราจารย์ประเสริฐเป็นนักวิชาการผู้มีความสามารถรอบด้าน โดยเฉพาะด้านไทยศึกษา ซึ่งท่านได้วางรากฐานอย่างมั่นคง และขยายขอบเขตจากไทยศึกษาไปสู่ “ไทศึกษา” ซึ่งรวมถึงการศึกษาชนชาติไทในภูมิภาคต่าง ๆ นอกเหนือจากประเทศไทย เช่น ประเทศจีน พม่า เวียดนาม และลาว

ความเชี่ยวชาญของท่านครอบคลุมหลายแขนง ได้แก่:

  • คณิตศาสตร์และสถิติ

  • ภาษาไทยและภาษาถิ่น

  • วรรณคดีและศิลปะไทย

  • ปฏิทินไทยและระบบศักราช

  • ประวัติศาสตร์ไทย โดยเฉพาะสมัยสุโขทัยและล้านนา

  • การอ่าน วิเคราะห์ และตีความศิลาจารึก

ผลงานทางวิชาการของท่านจำนวนมากได้รับการยกย่องว่าเป็นหลักฐานชั้นเยี่ยมในการศึกษาประวัติศาสตร์ไทย โดยเฉพาะอย่างยิ่งในประเด็นที่เกี่ยวข้องกับจารึก และร่องรอยของภาษาไทในต่างประเทศ

ผลงานเด่นทางวิชาการ

ผลงานของศาสตราจารย์ประเสริฐที่ได้รับการตีพิมพ์เผยแพร่และอ้างอิงในแวดวงวิชาการไทยอย่างกว้างขวาง ได้แก่:

  • ถิ่นเดิมและตระกูลภาษาไท

  • การสืบค้นภาษาไทในเมืองจีน

  • แนวการปริวรรตอักษรพื้นเมืองล้านนา

  • ประวัติศาสตร์สุโขทัยจากจารึก

  • เล่าเรื่องในไตรภูมิพระร่วง

  • ความสำคัญของวรรณคดีท้องถิ่น

  • หลักการสอบค้นเมืองสมัยสุโขทัย

  • ประวัติศาสตร์ล้านนาจารึก

  • ความเห็นเรื่องจารึกพ่อขุนรามคำแหง

  • ศิลาจารึกสุโขทัยและศักราชในจารึกสมัยสุโขทัย

นักวิชาการหลากหลายสาขา มักอ้างอิงแนวคิดหรือข้อเสนอของท่าน โดยใช้อักษรย่อว่า “ป.ณ.” ซึ่งกลายเป็นสัญลักษณ์แห่งความรู้ทางวิชาการที่น่าเชื่อถือ

การศึกษา

  • ระดับประถมศึกษา
    โรงเรียนนารีรัตน์ จังหวัดแพร่

  • ระดับมัธยมศึกษา

    • มัธยมศึกษาปีที่ 6 (สอบข้ามชั้น ม.3 และ ม.5) โรงเรียนพิริยาลัย จังหวัดแพร่

    • มัธยมศึกษาปีที่ 8 โรงเรียนยุพราชวิทยาลัย จังหวัดเชียงใหม่

    • มัธยมศึกษาปีที่ 8 (ซ้ำชั้นเพื่อขอทุนหลวง) โรงเรียนสวนกุหลาบวิทยาลัย

  • ระดับอุดมศึกษา

    • ปริญญาตรี วิศวกรรมการเกษตร
      มหาวิทยาลัยแห่งชาติฟิลิปปินส์ พ.ศ. 2481

    • ธรรมศาสตร์บัณฑิต
      มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ พ.ศ. 2486

  • ระดับบัณฑิตศึกษา

    • ปริญญาโทและปริญญาเอก สาขาสถิติและผสมพันธุ์พืช
      มหาวิทยาลัยคอร์แนล สหรัฐอเมริกา

      • ปริญญาโท พ.ศ. 2496

      • ปริญญาเอก พ.ศ. 2500

  • การศึกษานอกระบบ

    • ประกาศนียบัตรจากวิทยาลัยป้องกันราชอาณาจักร พ.ศ. 2512

  •  

ประวัติการทำงาน

  • พ.ศ. 2482
    เข้ารับราชการในตำแหน่ง นักเกษตรผู้ช่วยโท แผนกปฐพีวิทยา และเป็นอาจารย์ประจำ วิทยาลัยเกษตร บางเขน กรมเกษตรและการประมง

  • พ.ศ. 2482–2486
    ปฏิบัติงานที่ สถานีทดลองกสิกรรมภาคพายัพ และเป็นอาจารย์ที่

    • โรงเรียนเตรียมวิทยาลัยเกษตรศาสตร์

    • โรงเรียนเตรียมอุดมศึกษามหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ ที่แม่โจ้

  • พ.ศ. 2487
    ดำรงตำแหน่ง อาจารย์โท แผนกวิศวกรรม คณะเกษตร มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์

  • พ.ศ. 2503
    ได้รับพระบรมราชโองการโปรดเกล้าฯ ให้ดำรงตำแหน่ง ศาสตราจารย์

  • พ.ศ. 2507
    ดำรงตำแหน่ง รองอธิการบดี มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์

  • พ.ศ. 2515
    ดำรงตำแหน่ง ปลัดทบวงมหาวิทยาลัย จนเกษียณอายุราชการ

  • พ.ศ. 2516
    ได้รับแต่งตั้งเป็น สมาชิกสภานิติบัญญัติแห่งชาติ

  • พ.ศ. 2522–2542
    ดำรงตำแหน่ง นายกสภาสถาบันเทคโนโลยีการเกษตรแม่โจ้

  • พ.ศ. 2523
    ได้รับแต่งตั้งเป็น ศาสตราจารย์พิเศษ มหาวิทยาลัยมหิดล

  • พ.ศ. 2529
    ได้รับแต่งตั้งเป็น นายกสภามหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์

  • พ.ศ. 2542
    ได้รับแต่งตั้งเป็น นายกราชบัณฑิตยสถาน

เกียรติคุณ

  • ได้รับการยกย่องเป็น ศิษย์เก่าดีเด่น จากโรงเรียนพิริยาลัย จังหวัดแพร่

  • ได้รับการยกย่องเป็น ศิษย์เก่าดีเด่น จากโรงเรียนสวนกุหลาบวิทยาลัย

  • เป็น สมาชิกฟาย กาปา ฟาย (Phi Kappa Phi) ในฐานะผู้มีผลการเรียนดีเยี่ยม ณ ประเทศสหรัฐอเมริกา

  • เป็น สมาชิกซิกม่า ซาย (Sigma Xi) ในฐานะนักวิจัยดีเด่น ณ ประเทศสหรัฐอเมริกา

  • ได้รับรางวัล Distinguished Alumnus Award จาก University of the Philippines

  • ได้รับรางวัล แผ่นเสียงทองคำ จากการประพันธ์เนื้อเพลง

  • ได้รับการประกาศเกียรติคุณเป็น นักวิจัยดีเด่นแห่งชาติ ประจำปี 2531 ในกลุ่มสาขาปรัชญา (ด้านประวัติศาสตร์และโบราณคดี) โดยสำนักงานคณะกรรมการสภาวิจัยแห่งชาติ

  • ได้รับตำแหน่ง กิตติเมธี สาขาศิลปศาสตร์ จากมหาวิทยาลัยสุโขทัยธรรมาธิราช ประจำปี พ.ศ. 2531–2533

  • ได้รับ พระราชทานพระเกี้ยวทองคำ ในฐานะผู้ส่งเสริมภาษาไทยดีเด่น จากคณะกรรมการรณรงค์ภาษาไทย จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย พ.ศ. 2532

  • ได้รับเลือกเป็น นักเรียนทุนรัฐบาลดีเด่น ในโอกาสครบรอบ 100 ปี นักเรียนทุนรัฐบาลไทย พ.ศ. 2537

  • ได้รับการยกย่องให้เป็น ผู้สนับสนุนการอนุรักษ์มรดกไทยดีเด่น พ.ศ. 2535

  • ได้รับรางวัล Asean Awards Literary พ.ศ. 2536

  • ได้รับการยกย่องจาก สำนักงานคณะกรรมการวัฒนธรรมแห่งชาติ ให้เป็นผู้มีผลงานดีเด่นทางด้านวัฒนธรรม สาขามนุษยศาสตร์ ประจำปี พ.ศ. 2535

  • ได้รับการคัดเลือกจาก คณะกรรมการเอกลักษณ์ของชาติ ให้เป็น บุคคลดีเด่นของชาติ สาขาพัฒนาสังคม (ด้านประวัติศาสตร์และวรรณกรรม) ประจำปี พ.ศ. 2540

  • ได้รับ โล่เกียรติยศผู้สร้างความก้าวหน้าทางวิชาการด้านพันธุศาสตร์ จากสมาคมพันธุศาสตร์แห่งประเทศไทย พ.ศ. 2540

  • ได้รับเกียรติจาก มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ ในการตั้งชื่อโรงละครของสำนักพิพิธภัณฑ์และวัฒนธรรมการเกษตรว่า “โรงละครประเสริฐ ณ นคร” พ.ศ. 2544

เครื่องราชอิสริยาภรณ์

  • พ.ศ. 2507
    ได้รับพระราชทาน เหรียญจักรพรรดิมาลา (ร.จ.พ.)

  • พ.ศ. 2517
    ได้รับพระราชทาน เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติยศยิ่งมงกุฎไทย ชั้นสูงสุด
    มหาวชิรมงกุฎ (ม.ว.ม.)

  • พ.ศ. 2521

    • ได้รับพระราชทาน เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นที่เชิดชูยิ่งช้างเผือก ชั้นสูงสุด
      มหาปรมาภรณ์ช้างเผือก (ม.ป.ช.)

    • ได้รับพระราชทาน เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นที่ 2
      ทุติยจุลจอมเกล้าวิเศษ (ท.จ.ว.) (ฝ่ายหน้า)

  • พ.ศ. 2523
    ได้รับพระราชทาน เหรียญดุษฎีมาลา เข็มศิลปวิทยา (ร.ด.ม.(ศ)) สาขามนุษยศาสตร์

  • พ.ศ. 2551
    ได้รับพระราชทาน เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นที่สรรเสริญยิ่งดิเรกคุณาภรณ์ ชั้นที่ 2
    ทุติยดิเรกคุณาภรณ์ (ท.ภ.)

เอกสารการแต่งตั้งนายกสภาสถาบันเทคโนโลยีการเกษตร