หนังสือคู่มือ “นวัตกรรมการเลี้ยงสัตว์น้ำระบบปิดเพื่อการผลิตสัตว์น้ำปลอดภัยและคุณภาพสูง” นี้มีเนื้อหาที่ครอบคลุมเกี่ยวกับนวัตกรรมการเลี้ยงสัตว์น้ำที่เน้นการควบคุมคุณภาพและความปลอดภัยของผลผลิต โดยเป็นส่วนหนึ่งของโครงการวิจัยที่จัดทำโดยนักวิจัยจากคณะเทคโนโลยีการประมงและทรัพยากรทางน้ำ มหาวิทยาลัยแม่โจ้ ซึ่งได้รับทุนสนับสนุนจากสำนักงานการวิจัยแห่งชาติ (วช.) โดยมีวัตถุประสงค์หลักเพื่อถ่ายทอดองค์ความรู้และเพิ่มศักยภาพการเลี้ยงปลาเศรษฐกิจในชุมชนภาคเหนือให้สามารถตอบสนองต่อความต้องการของตลาดได้อย่างมีประสิทธิภาพ

หนังสือเล่มนี้มีเนื้อหาหลักเกี่ยวกับนวัตกรรมการเลี้ยงสัตว์น้ำใน ระบบหมุนเวียนน้ำ (Recirculating Aquaculture System หรือ RAS) และ ระบบไบโอฟลอค (Biofloc) ซึ่งทั้งสองระบบนี้ช่วยให้เกษตรกรสามารถควบคุมคุณภาพและปริมาณผลผลิตได้ดีกว่าการเลี้ยงในบ่อดินแบบเดิม ทั้งนี้ยังช่วยลดการใช้น้ำในการผลิต ทำให้การเลี้ยงสัตว์น้ำในพื้นที่จำกัดสามารถดำเนินไปได้อย่างมีประสิทธิภาพและมีความปลอดภัยสูงขึ้น โดยรายละเอียดของระบบทั้งสองมีดังนี้:

1. การเลี้ยงสัตว์น้ำระบบหมุนเวียนน้ำ (Recirculating Aquaculture System, RAS)

ระบบ RAS เป็นเทคนิคการเลี้ยงสัตว์น้ำที่ใช้น้ำหมุนเวียน ซึ่งผ่านการบำบัดให้มีคุณภาพดีแล้วนำกลับมาใช้ใหม่ กระบวนการนี้เหมาะสำหรับการเลี้ยงสัตว์น้ำในพื้นที่จำกัด (Land-Based Aquaculture) ภายใต้โดมความร้อน โดยการเลี้ยงในระบบนี้สามารถควบคุมคุณภาพน้ำได้อย่างมีประสิทธิภาพ และทำให้สามารถเลี้ยงปลาในปริมาณที่หนาแน่นได้สูงขึ้น

โครงสร้างและระบบบำบัดน้ำของ RAS ประกอบด้วย:

• บ่อเลี้ยง: บ่อซีเมนต์ที่ออกแบบให้เหมาะกับการเลี้ยงปลาในระบบน้ำหมุนเวียน โดยมีขนาดที่ง่ายต่อการจัดการ
• ระบบกรองน้ำและการบำบัด: ประกอบไปด้วยถังกรองตะกอน (Mechanical Filtration Tank) และถังบำบัดแอมโมเนีย (Biological Filtration Tank) ซึ่งช่วยกรองและบำบัดน้ำให้สามารถนำกลับมาใช้ใหม่ได้
• ระบบฆ่าเชื้อ: การใช้ตัวกรองรังสีอัลตราไวโอเลต (UV Filter) เพื่อฆ่าเชื้อโรคในน้ำ
• การปรับสมดุลแก๊ส: ถังปรับสมดุลแก๊สคาร์บอนไดออกไซด์และออกซิเจน เพื่อให้คุณภาพน้ำอยู่ในระดับที่เหมาะสมต่อการเลี้ยงปลา

การเลี้ยงในระบบ RAS นี้สามารถลดการใช้น้ำได้อย่างมาก และช่วยเพิ่มประสิทธิภาพในการจัดการของเสีย ซึ่งเป็นปัจจัยสำคัญที่ช่วยลดต้นทุนและเพิ่มความคุ้มค่าในการผลิต

2. การเลี้ยงสัตว์น้ำระบบไบโอฟลอค (Biofloc)

ระบบไบโอฟลอค เป็นนวัตกรรมที่ใช้จุลินทรีย์มาช่วยบำบัดของเสียในบ่อเลี้ยงสัตว์น้ำ โดยจุลินทรีย์เหล่านี้จะย่อยสลายของเสียให้กลายเป็นสารอาหารที่สัตว์น้ำสามารถกินได้ ระบบนี้ช่วยลดการใช้ทรัพยากรและเพิ่มการใช้ประโยชน์จากของเสียในการเลี้ยงสัตว์น้ำได้อย่างมีประสิทธิภาพ ซึ่งส่งผลให้สัตว์น้ำมีสุขภาพดี และอัตราการรอดสูง

กระบวนการและการจัดการในระบบไบโอฟลอค:

• การสร้างฟลอค: การเติมคาร์บอน (เช่น กากน้ำตาล หรือแป้ง) ลงในบ่อเพื่อให้จุลินทรีย์ใช้เป็นแหล่งพลังงานในการย่อยสลายของเสีย และทำให้ฟลอคเกิดขึ้นในบ่อ
• การจัดการอาหาร: ให้อาหารสัตว์น้ำในปริมาณที่เหมาะสม โดยเศษอาหารที่เหลือจะกลายเป็นฟลอค ซึ่งสามารถเป็นแหล่งอาหารของสัตว์น้ำอีกด้วย
• ประโยชน์ของระบบไบโอฟลอค: ลดความถี่ในการเปลี่ยนถ่ายน้ำ และลดต้นทุนการผลิตเนื่องจากการใช้จุลินทรีย์ในระบบบำบัดน้ำตามธรรมชาติ

การแปรรูปสัตว์น้ำและการตลาดออนไลน์

นอกจากการเลี้ยงสัตว์น้ำแล้ว หนังสือยังได้กล่าวถึง การแปรรูปสัตว์น้ำ เช่น การทำปลากะพงแดดเดียว ปลากะพงรมควัน และปลาหมอแดดเดียว การแปรรูปนี้ช่วยเพิ่มมูลค่าและยืดอายุการเก็บรักษาสัตว์น้ำ นอกจากนี้ยังมีเนื้อหาที่เกี่ยวข้องกับ การสร้างตลาดออนไลน์ (Online Marketing) เพื่อช่วยให้เกษตรกรสามารถประชาสัมพันธ์และจำหน่ายผลิตภัณฑ์ของตนได้อย่างมีประสิทธิภาพผ่านช่องทางออนไลน์ เช่น Facebook Page และการตลาดผ่าน Social Media อื่นๆ

สรุป

นวัตกรรมการเลี้ยงสัตว์น้ำระบบปิดที่กล่าวถึงในหนังสือเล่มนี้เป็นการพัฒนาการเลี้ยงสัตว์น้ำในยุคปัจจุบันที่เน้นความปลอดภัย ความยั่งยืน และการลดการใช้ทรัพยากร ระบบ RAS และไบโอฟลอคเป็นตัวอย่างของการนำเทคโนโลยีมาประยุกต์ใช้ในการเลี้ยงสัตว์น้ำเพื่อให้ได้ผลผลิตที่มีคุณภาพสูง ลดการใช้น้ำและแรงงาน นอกจากนี้ยังช่วยให้เกษตรกรสามารถควบคุมคุณภาพและคาดการณ์ผลผลิตได้อย่างแม่นยำ ส่งผลให้สามารถผลิตสัตว์น้ำที่มีคุณภาพและปลอดภัย ซึ่งเป็นที่ต้องการของตลาดและสอดคล้องกับแนวโน้มของผู้บริโภคในอนาคต

ผู้แต่ง: รองศาสตราจารย์ ดร. นิวุฒิ หวังชัย, ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ทิพสุคนธ์ พิมพ์พิมล, ดร. บัญชา ทองมี
หน่วยงาน: คณะเทคโนโลยีการประมงและทรัพยากรทางน้ำ มหาวิทยาลัยแม่โจ้

ติดต่อและสอบถามเพิ่มเติมได้ที่ : รองศาสตราจารย์ ดร.นิวุฒิ หวังชัย, ผู้ช่วยศาสตราจารย์ ทิพย์สุคนธ์ พิมพ์พิมล, ดร.บัญชา ทองมี 
สังกัด : คณะเทคโนโลยีการประมงและทรัพยากรทางน้ำ 
โทรศัพท์ : 053-875100-3
เว็บไซต์ : http://www.fishtech.mju.ac.th/

อ่านเอกสารฉบับเต็ม